انحصار وراثت در حقوق ایران
در این مقاله قصد داریم شما را با مفهوم و فرآیند انحصار وراثت در حقوق ایران آشنا نماییم. انحصار وراثت یکی از مفاهیم حقوقی مهم و بنیادین در نظام حقوقی ایران است که به توزیع و تقسیم اموال و دارایی‌های شخص پس از فوت او میان ورثه اختصاص دارد. این فرآیند در حقوق ایران بر مبنای قوانین و مقررات ویژه‌ای، از جمله قانون مدنی و قانون امور حسبی، انجام می‌پذیرد. با توجه به اهمیت این موضوع در نظام حقوقی و جامعه، این مقاله به بررسی جنبه‌های مختلف انحصار وراثت در ایران، از جمله مبانی قانونی، مدارک مورد نیاز، فرآیند انحصار وراثت، نقش مراجع قضایی در این فرایند می پردازد.
مبانی قانونی انحصار وراثت در ایران
انحصار وراثت در ایران عمدتاً در دو منبع حقوقی اصلی یافت می‌شود: قانون مدنی و قانون امور حسبی.
۱) مواد قانون مدنی در خصوص انحصار وراثت
در قانون مدنی ایران، اصول و چارچوب وراثت و نحوه تقسیم ترکه در مواد ۸۶۱ تا ۹۴۹ مشخص شده است. این مواد به شرح ورثه، دسته‌بندی طبقات ارث، سهم هر یک از ورثه و ترتیب تقسیم ارث میان آنها می‌پردازد. طبق این قانون، ورثه به سه طبقه تقسیم می‌شوند:
طبقه اول: شامل والدین، فرزندان و نوادگان،
طبقه دوم: شامل اجداد، برادران و خواهران و فرزندان آنان،
طبقه سوم: شامل عموها، عمه‌ها، دایی‌ها، خاله‌ها و فرزندان آنان.
بر اساس این قانون، هر طبقه از وراث زمانی حق ارث بردن دارند که هیچ‌یک از افراد طبقه قبل وجود نداشته باشند یا همه افراد آن طبقه فوت کرده باشند.
۲) مواد قانون امور حسبی در خصوص انحصار وراثت
این قانون به جنبه‌های اجرایی مدیریت ترکه، اجرای وصیت‌نامه و مراحل قضایی مرتبط با انحصار وراثت می‌پردازد. مواد ۲۹۲ تا ۳۳۷ قانون امور حسبی به طور خاص به انحصار وراثت اختصاص داده شده است که در آن، نحوه درخواست صدور گواهی انحصار وراثت، وظایف دادگاه‌ها و مسئولیت‌های اجرایی تشریح شده است.
مدارک لازم برای انحصار وراثت در حقوق ایران
مدارک ذیل برای انجام انحصار وراثت مورد نیاز است:
– استشهادیه محضری؛
در دفتر اسناد رسمی باید دو شاهد که همهی وراث را می‌شناسند حضور داشته باشند و استشهادیه انحصار وراثت را امضا کنند. این کار برای این است که شاهدان با دادن امضا و گواهی، وراث شخص فوت شده را به صورت رسمی و قانونی تائید کنند تا دفتردار شهادت نامه‌ای تنظیم کند که برای انجام انحصار وراثت در شورای حل اختلاف نیاز است.
– شناسنامه متوفی؛
– عقدنامه یا رونوشت؛
– شناسنامه وراث؛
– وصیت نامه رسمی شخص فوت شده (اگر وجود داشته باشد)، و
– گواهی تسلیم اطهارنامه مالیاتی (برای متوفیان قبل از سال ۹۵ که تاکنون در این خصوص اقدامی نکرده اند).
یکی از وظایف وراث، پرداخت مالیات بر ارث است. برای آغاز این فرآیند، یکی از وراث باید اقدام به ثبت اظهارنامه الکترونیکی نماید. با این حال، اگر متوفی قبل از سال ۱۳۹۵ فوت کرده باشد و وراث تاکنون مراحل انحصار وراثت را انجام نداده باشند، موظفند که پیش از ارائه دادخواست یا در جریان مراحل انحصار وراثت در شورای حل اختلاف، اظهارنامه مالیات بر ارث را ثبت کنند. پس از این اقدام، گواهی‌ای از اداره مالیات مبنی بر ثبت اظهارنامه مالیات بر ارث دریافت می‌شود که به شورای حل اختلاف ارائه می‌گردد؛ این گواهی به “گواهی تسلیم اظهارنامه مالیات بر ارث” معروف است.
وراث افرادی که پس از سال ۱۳۹۵ فوت کرده‌اند، می‌توانند اظهارنامه مالیاتی را پس از اتمام مراحل انحصار وراثت ثبت کنند.
فرایند انحصار وراثت در حقوق ایران
انحصار وراثت با توجه به میزان اموال باقی‌مانده از متوفی به دو دسته انحصار وراثت محدود و نامحدود تقسیم می‌شود. در صورتی که دارایی‌های به جا مانده از متوفی کمتر از پنجاه میلیون تومان باشد، انحصار وراثت به صورت محدود انجام می‌شود؛ اما اگر ارزش دارایی‌ها بیش از پنجاه میلیون تومان باشد، فرآیند انحصار وراثت به صورت نامحدود صورت می‌پذیرد.
طبقات ارث به عنوان یکی از مهم‌ترین معیارهای انحصار وراثت و تقسیم ارث محسوب می‌شود. در ادامه این مقاله، به تفصیل درباره طبقات وراث و مراحل انحصار وراثت توضیح خواهیم داد. به طور کلی، پس از فوت متوفی، وراث موظفند مراحل انحصار وراثت را طی کنند تا در نهایت گواهی انحصار وراثت صادر گردد.
مراحل اصلی انحصار وراثت به شرح زیر است:
۱- دریافت گواهی فوت و تکمیل مدارک لازم؛
اولین گام در فرآیند دریافت گواهی انحصار وراثت، صدور گواهی فوت توسط اداره ثبت احوال است. بر اساس قوانین ارث در ایران، پس از فوت فرد، علت و تاریخ فوت در سیستم الکترونیکی یکپارچه اداره ثبت احوال کشور ثبت می‌شود. شناسنامه متوفی باطل شده و گواهی فوت صادر می‌گردد که این گواهی به یکی از وراث یا وکیل آنها تحویل داده می‌شود. این سند یکی از مدارک ضروری برای درخواست انحصار وراثت به شمار می‌آید.
برای تهیه گواهی باید یک از وراث یا وکیلی که وکالت انجام انحصار وراثت را دارد به شورای حل اختلاف شهری که اخرین محل اقامت فرد فوت شده بوده، مراجعه کند. بعد از دریافت فرم باید اسامی تمام افرادی که از متوفی ارث می‌برند و همچین نسبت آنها با شخص فوت شده یادداشت شود.
۲- ارائه دادخواست انحصار وراثت در دفتر خدمات قضایی؛
یکی از مراحل لازم جهت دریافت سهم الارث، ارائه دادخواست حصر وراثت به شورای حل اختلاف است. ارائه این دادخواست به معنای منحصر بودن ورثه در ارث بردن از مال متوفی است که توسط مرجع صالح مورد بررسی قرار می‌گیرد.
۳- تعیین ورثه و بررسی اموال و دارایی‌ها
لیستی از کلیه دارایی‌های متوفی باید تهیه شود. اموال منقول و غیرمنقول باید مشخص گردد و یکی از وراث برای تعیین تکلیف مالیات بر ارث به اداره دارایی مراجعه کند. مالیات بر اساس نسبت هر یک از وراث با متوفی تعیین می‌شود.
رسیدی که در این مرحله از اداره دارایی دریافت می‌شود، برای ادامه روند و مراجعه به شورای حل اختلاف ضروری است.
۴- تأیید وراث
یکی از مراحل انحصار وراثت تائید وراث است. در این مرحله باید به همراه فرمی که از شورای حل اختلاف (در محل زندگی فرد فوت شده) دریافت کرده‌اید با مدارک دیگر مانند گواهی فوت شخص، اصل و کپی شناسنامه و اصل و کپی کارت ملی همهی وراث، به دفتر اسناد رسمی مراجعه کنید.
۵- تعیین مالیات بر ارث
به طور خلاصه، لیست اموالی که مشمول مالیات بر ارث می‌شوند و اموال معاف از مالیات به شرح زیر است: سپرده‌های بانکی، اوراق بهادار، وسایل نقلیه (از هر نوع)، املاک و… مشمول مالیات بر ارث هستند؛ اما وجوه بازنشستگی، وظیفه، پس‌انداز خدمت، مزایای پایان خدمت و اثاثیه منزل متوفی از مالیات بر ارث معاف‌اند.
۶- مراجعه به شورای حل اختلاف و صدور گواهی انحصار وراثت
در این مرحله، وکیل انحصار وراثت یا یکی از وراث به نمایندگی از دیگران می‌تواند با در دست داشتن مدارک لازم به شورای حل اختلاف مراجعه کند. حضور تمامی وراث ضروری نیست.
در ادامه مراحل انحصار وراثت برای دریافت گواهی انحصار وراثت باید مشخص شود که آیا متوفی ورثه دیگری دارد یا خیر؟ در این مرحله مراجع قضایی بعد از بررسی اسناد و مدارک با هزینه‌ی وراث آگهی انحصار وراثت در روزنامه های کثیرالانتشار می‌دهند که در صورت وجود ورثه دیگر، به دادگاه مراجعه کند تا با بررسی ادعایش او را در لیست وراث قرار دهند. اگر بعد از یک ماه فردی مراجعه نکند گواهی صادر می‌شود.
انواع گواهی انحصار وراثت
بعد از اینکه مراحل انحصار وراثت انجام شد، گواهی انحصار وراثت آماده و به وراث ارسال می‌شود. این گواهی دو نوع متفاوت دارد که عبارتند از:
۱) گواهی انحصار وراثت محدود
گواهی انحصار وراثت بر اساس ماترک متوفی می‌تواند محدود باشد. اگر میزان اموال فرد کمتر از ۵۰ میلیون ریال باشد، این گواهی محدود است و برای انجام امور و پرداخت دیون معنوی خرج خواهد شد. زمان دریافت آن نیز ممکن است بسیار کوتاه باشد و در عرض یک هفته انجام شود.
۲) گواهی انحصار وراثت نامحدود
اگر میزان دارایی و ماترک متوفی بیشتر از ۵۰ میلیون ریال باشد، گواهی نامحدود آماده می‌شود. این کار مقداری زمان بر است زیرا شورای حل اختلاف با انتشار خبر در روزنامه باید از وجود تمام وراث اطمینان حاصل کند. ضمن اینکه خود مرحله آگهی دادن یک ماه زمان لازم دارد.
باتوجه به مسائلی که در جریان انحصار وراثت وجود دارد حضور فردی که بتواند این مسائل را پیش بینی و حل نماید و روند جریان پرونده را تسریع کند بسیار کمک کننده است. مشکلاتی مانند مفاد تنظیم دادخواست، اعتراض به رای انحصار وراثت، عدم همکاری وراث در انحصار وراثت، مفقود شدن گواهی انحصار وراثت، شهادت دروغ، و عدم ذکر اسم اشخاص در گواهی انحصار وراثت به صورت عمد از جمله مسائلی است که افراد ممکن است در طول این فرایند با آن مواجه شوند. دفتر حقوقی پویا یعقوبی راد با داشتن تجربه در انجام امور حقوقی مربوط به فرایند انحصار وراثت می تواند به شما در این امر کمک نماید.
اگر در خصوص انحصار وراثت در ایران نیاز به مشاوره و وکیل داشتید تیم وکیل ایرانی حرفه ای ترین و مجرب ترین وکیل ها را از موسسه حقوقی پویا یعقوبی راد به شما ارائه می دهد.
