قرارداد نفتی بین المللی در حقوق ایران
قرارداد نفتی نقش بسیار مهمی در توسعه اقتصادی کشورها دارد. یکی از جنبه های اصلی قراردادهای نفتی، توجه به عناصری است که در این نوع قرارداد از اهمیت بالایی برخوردار هستند مانند تعیین شرایط استخراج و تولید و بازاریابی فروش نفت. قرارداد نفتی بین المللی تاثیر بسیار مهمی در جذب سرمایه گذاری خارجی و همچنین انتقال فناوری های روز دارند و از این حیث به بهره وری کشورها در صنعت نفت و گاز کمک می نمایند. در این مقاله، انواع قرارداد نفتی بین المللی در حقوق ایران را مورد مطالعه و بررسی قرار می دهیم.
قراردادهای نفتی بین المللی
قراردادهای نفتی بین المللی به دو دسته قرارداد نفتی بالادستی و قرارداد نفتی پایین دستی تقسیم می شود.
الف. قرارداد نفتی بالادستی
قرارداد نفتی بالادستی در خصوص انجام فعالیت هایی نظیر اکتشاف، ارزیابی، توسعه، بهره برداری و افزایش تولید و بهبود آن منعقد می شوند که انواع مختلفی دارند از جمله قرارداد امتیازی، قرارداد مشارکت در سرمایه گذاری، قرارداد مشارکت در تولید و قراردادهای خدمات.
۱) قرارداد امتیازی
این دسته از قراردادها به گونه ای تنظیم می شوند که در آن حق استخراج نفت از یک منطقه خاص برای مدت مشخص و طولانی توسط دولت به یک شرکت نفتی اختصاص پیدا می کند و در مقابل این شرکت موظف به پرداخت سود مالکانه به دولت است. در این نوع قرارداد، تمام نفت تولید شده و وسایل و تجهیزات متعلق به شرکت نفتی یا بخش خصوصی است و در مالکیت آن قرار دارد و تنها به دولت سود می پردازد.
امروزه این قرارداد به شکل مجوز بهره برداری (لیسانس) یا اجاره نفتی درآمده است. بر اساس این نوع قرارداد دولت به سرمایه گذاران مجوز اکتشاف و یا اکتشاف و بهره برداری اعطا می کند و شرکت سرمایه گذار به دولت صاحب منابع نفتی اجاره پرداخت می نماید. میزان اجاره ارتباطی با میزان اکتشاف ندارد و حتی در صورت عدم اکتشاف نیز باید پرداخت گردد. در صورت اکتشاف و تولید نفت دولت بهره مالکانه نیز دریافت می نماید. همچنین این مجوزها برای مدت مشخصی اعطا می شوند و پس از انقضای مدت و در صورت عدم تمدید، شرکت سرمایه گذار دیگر حق بهره برداری از موضوع اجاره را ندارد.
۲) قرارداد مشارکت در سرمایه گذاری
قرارداد مشارکت در سرمایه گذاری یا جوینت ونچر یکی از قراردادهای نفتی مورد استفاده در اکتشاف و تولید نفت است. در این قرارداد دولت میزبان به عنوان صاحب منابع نفتی با سرمایه گذاران خارجی که دارای منابع مالی و فناوری لازم برای تحقق موضوع قرارداد، اقدام به انجام عملیات می نمایند. هزینه اکتشاف در قرارداد مشارکت به عهده شرکت نفتی بین المللی یا سرمایه گذار خواهد بود و در صورت عدم کشف قرارداد منفسخ می شود.
در این قرارداد، طرفین به میزان سهم خود در مخزن، تاسیسات و نفت تولیدی شریک می شوند مگر اینکه به نحو دیگری توافق کرده باشند.
۳) قرارداد مشارکت در تولید
این نوع قرارداد یکی از قراردادهای نفتی مناسب برای جذب سرمایه گذاری خارجی است. در این قراردادها به دلیل محدودیت بودجه و منابع مالی کشور صاحب منابع نفتی، انعقاد قرارداد نفتی جهت جذب سرمایه گذاری خارجی اهمیت بالایی پیدا می کند. در قراردادهای مشارکت در تولید شرکت نفتی که طرف خصوصی قرارداد است باید در مواعد تعیین شده به دولت سود مالکانه بپردازد. همچنین در برخی از این قراردادها شرط آموزش نیروی انسانی دولت طرف قرارداد نیز درج می شود.
در این نوع قرارداد دولت میزبان به عنوان کارفرما و شرکت نفتی بین المللی بین عنوان پیمانکار فعالیت می نمایند و خبری از سرمایه گذاری مشترک نیست. پیمانکار در این قرارداد در مخزن، تاسیسات و یا نفت حق مالکیت نداشته و ریسک عدم کشف نفت نیز بر عهده او قرار دارد.
نفت تولید شده به دو بخش نفت هزینه و نفت سود تقسیم می شود. نفت هزینه برای پرداخت هزینه های پیمانکار در اجرای پروژه است و نفت سود بر حست توافقات منعقده بین کارفرما و پیمانکار بین آنان تقسیم می شود.
۴) قرارداد خدماتی
در قرارداد خدماتی، پیمانکار فعالیت های نفتی مختلف اعم از اکتشاف، تولید و یا توسعه را برای دولت میزبان انجام داده و در مقابل می پذیرد که هزینه های انجام شده را به همراه حق الزحمه از طریق خرید قسمتی از نفت تولیدی به قیمت روز دریافت کند.
در این قرارداد به موجب توافق طرفین و به میزان استحقاق پیمانکار، دولت برای تسویه بدهی های خود به پیمانکار نفت تولیدی را به قیمت روز به او می فروشد. از آنجا که این قراردادها متضمن ریسک است، سود پیمانکار به گونه ای در نظر گرفته می شود که خطرات کار وی را پوشش دهد.
۵) قرارداد بیع متقابل
در قرارداد بیع متقابل که نوعی از قراردادهای خدماتی است کارفرما می تواند دانش، فناوری و تجهیزات لازم را از طریق سرمایه گذاری خارجی جذب کند و در مقابل سرمایه گذاری و تامین مالی پروژه از جانب پیمانکار، کارفرما که کشور صاحب مخازن یا شرکت نفت به نمایندگی از کشور است تعهد می کند که پس از به اتمام رسیدن فرایند ساخت پروژه، تمام هزینه های اولیه و سود توافق شده را از طریق فروش محصولات و سود حاصل از بهره برداری از پروژه به سرمایه گذار بپردازد.
از جمله مزایای این قرارداد این است که تسلط شرکت خارجی بر منابع داخلی کشور را برعهده ندارد و سرمایه گذار خارجی تنها هزینه های لازم برای راه اندازی پروژه را برعهده میگیرد و هیچ حق مالکیتی نسبت به آن پس از اتمام کار ندارد. هدف از انعقاد این قرارداد تضمین حاکمیت دولت بر مخازن نفتی است و به همین سبب سرمایه گذار، عملیات مورد توافق را از طرف و به نام شرکت ملی نفت ایران انجام می دهد و به عنوان شریک یا مالک پروژه. همچنین تمام تجهیزات و ماشین آلات مورد نیاز برای انجام پروژه که توسط شرکت خارجی تهیه می گردد در مالکیت ایران است.
ب. قرارداد نفتی پایین دستی
قراردادهای نفتی پایین دستی در خصوص انجام فعالیت هایی نظیر کشیدن خط لوله، ایجاد پالایشگاه های تصفیه نفت، ساخت مخازن و اسکله ها و بنادر نفتی و یا کارخانجات پتروشیمی است. برای انجام این فعالیت ها قراردادهای متنوعی از جمله قراردادهای مطالعاتی، مهندسی، طراحی و مشاوره، قراردادهای خرید کالا و سفارش ساخت تجهیزات و ماشین آلات، قراردادهای پیمانکاری و طراحی و اجرا منعقد می شوند.
۱) قرارداد خدمات مشاوره (E)
قراردادهای خدمات مشاوره قراردادهایی هستند که به موجب آن کارفرما خدماتی از قبیل مهندسی، طراحی، مدیریتی، نظارتی و مشاوره ای را از اشخاص حقیقی یا حقوقی دریافت می کند. قراردادهای طراحی و مهندسی، قراردادهای مشاوره و قراردادهای خدمات مدیریت طرح که به موجب آن بخشی از نظارت بر کار پیمانکار توسط کارفرما به یک شرکت مهندسان مشاور سپرده می شود رایج ترین قراردادهای خدمات مشاوره هستند.
۲) قرارداد خرید کالا و سفارش تجهیزات (P)
از آنجایی که خرید و تهیه کالا و تجهیزات لازم برای اجرای پروژه ضروری است، کارفرما می تواند جهت تحقق این امر با انعقاد قرارداد این وظیفه را به طرف دیگر محول نماید. همچنین آموزش پرسنل کارفرما و نصب و راه اندازی تجهیزات نیز باید در قرارداد مورد توافق قرار گیرد.
۳) قرارداد پیمانکاری
قراردادهای پیمانکاری با هدف انجام فعالیت های مشخص و در قبال دریافت مزد منعقد می شوند. در این قراردادها عملیات اجرایی مورد توافق قرار می گیرد برخلاف قراردادهای مشاوره که ماهیت اجرایی نداشته و ناظر بر جنبه طراحی، نظارت و مدیریت هستند.
نوع جدید قراردادهای نفتی در ایران
قراردادهای IPC یا Iran Petroleum Contracts نوع جدیدی از قراردادهای طراحی شده توسط وزارت نفت هستند که در عملیات بالادستی مورد استفاده قرار میگیرند. این قراردادها که شکل تکامل یافته قرارداد بیع متقابل هستند به گونه ای طراحی شده اند که در آن بازپرداخت‌ها توسط کارفرما منوط به عملکرد پیمانکار در طول زمان و میزان نفت تولید شده است تا این امر شریک خارجی را به تولید بیشتر ترغیب کند.
یکی از وجوه تمایز این قرارداد با قرارداد بیع متقابل در طولانی مدت بودن زمان قرارداد و حضور پیمانکار در طول مدت قرارداد است. دستمزد پیمانکار بر حسب میزان تولید است و اگر به هر دلیلی در این فرایند کار متوقف شود تا زمانی که تولیدی صورت نگیرد پرداختی نیز صورت نمی گیرد و یا اگر تولید متوقف شود، پرداخت نیز متوقف خواهد شد. این مهمترین تفاوت قراردادهای جدید نفتی با بیع متقابل است که البته به سود منافع ملی است. در قراردادهای جدید، مالکیت نفت منتقل نمی‌گردد ولی به پیمانکار این تضمین داده می‌شود که به صورت طولانی مدت با وی همکاری خواهد شد و این مدت همکاری عاری از هرگونه ریسک قراردادی و غیر قراردادی است.
آنچه در انعقاد قرارداد نفتی بین المللی لازم و ضروری است، بهره مندی از خدمات یک دفتر حقوقی یا وکیل بین المللی با سابقه انجام مذاکرات و انعقاد قراردادهای نفتی بین المللی است. دفتر حقوقی یا وکیل بین المللی مورد نظر شما باید از چالش های مرتبط با قراردادهای نفتی مطلع بوده و بتواند شما را در این زمینه راهنمایی کند.
وکیل قراردادهای نفتی بین المللی
اگر در خصوص قراردادهای نفتی بین المللی در ایران نیاز به مشاوره و وکیل داشتید تیم وکیل ایرانی حرفه ای ترین و مجرب ترین وکیل ها را از موسسه حقوقی پویا یعقوبی راد به شما ارائه می دهد.
